24 Kasım, yerel saate göre 19.50 civarında, Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin başkenti Urumçi’de bir apartmanda çıkan yangın 10 kişinin ölümüyle sonuçlandı. Ağustos’dan beri üç ay boyunca katı covid kısıtlamaları altında olan bölgedeki olay, sosyal medyada büyük bir öfkeye sebep oldu. Devlet medyasından olaya ilişkin olarak, bölgenin sıfır-covid politikası altında düşük riskli alan olarak işaretlendiğinin söylenmesi ve bina çıkışının kontrol altında olmadığının iddiası yükselirken; bina sakinleri, tam tersi bir durumun yaşandığını, yani katı giriş ve çıkış saatlerinin uygulandığını aktarması uygulanan kısıtlamaların, acil müdahale çağrısını geciktirdiğine yönelik eleştirileri artırdı. Urumçi sakinleri, karantinanın son bulması için sokaklara döküldüler. Devletten kısıtlamalara yönelik tatmin edici bir cevap gelmedi ve protestoların diğer şehirlere yayılması gözlemlendi:
Boş beyaz kağıt, ilk kez Hong Kong’ da ifade özgürlüğünü kısıtlayan bir yasaya ilişkin olarak iki sene önce kullanılmıştı. Bu sefer de, yaklaşık iki hafta süren protestoların sembolü haline geldi. Söylenemeyen her şey beyaz kağıtlarla ifade edildi, özgürlük istemi gibi.
Kitlesel protestolar, 15 Nisan- 4 Haziran 1989’da Pekin’in Tiananmen Meydanında yaşananları da akıllara getirdi. Fakat, bu sefer kanlı bir son yerine, devletin 10 günlük inkarının ardından; protestolar, üç yıldır izlenen sıfır-covid politikasının değiştirilmesine yönelik adımlarla son buldu:
QR kodu ve sağlık takip uygulamalarının kullanımının kaldırılmasıyla, seyahat özgürlüğü çoğunlukla geri geldi. Aynı zamanda, hafif semptomlar yaşayan hastaların, devlet karantina tesisleri yerine, ev karantinası altına alınmalarına izin verildi. Son olarak, toplu alanlara girerken covid testi verme zorunluluğu da kaldırılmaya başlandı.
Fakat, protestolar boyunca, beyaz kağıt tutmaya bile korkan bir kesim vardı. Kitlesel protestoları başlatan Urumçi yangınında ölen on kişi de Uygur asıllıydı. Uygurların çoğunlukta olduğu şehirlerde, eylemler boyunca sessizlik yaşandı.
1) Çoğu Uygur hapiste 2)Uygurlar eylem yaptığı zaman, Çin hükümeti bize terrörist, müfrit, ayrılıkçı diyor ve Han ulusu buna inanıyor. 3) Uygurlar eylem yaptığı zaman, öldürmek için vur emri bizi bekliyor.
Yaklaşık olarak 12 milyon Uygura ev sahipliği yapan Sincan Uygur Özerk Bölgesinde, şu ana kadar 1 milyon Uygurun usulsüzce alınarak yeniden eğitim kamplarına yerleştirildiği biliniyor. ABD, Birleşik Krallık, Kanada ve Hollanda ve birçok sivil toplum kuruluşu Çin hükümetini Uygurlara karşı soykırım ve insanlığa karşı suçlarla suçluyor. Çin ise bu iddiaları inkar etmekle birlikte, suçluların yeniden eğitilmesinin terrörizm ve radikal islamcılığın yayılmasını durdurmaya yönelik bir gereklilik olduğunu söylüyor:
Çin’in Uygurlara karşı sıkı denetimi, Çin’de düzenlenen 2008 Olimpiyatları sırasında meydana gelen bombalı saldırıdan Türkistan İslam Partisi’nin sorumluluk almasıyla şiddetlendi.
2009 yılında da, Urumçi’de Uygurlar ve Han Çinliler arasında yaşanan çatışmada, çoğunlukla Han olmak üzere yaklaşık 200 kişi öldü ve 1,700 kişi yaralandı. İki etnik grup arasındaki gerilim, 1949’dan başlayarak ve 1990’larda artarak Han ulusunun Sincan bölgesine yerleştirilmesiyle başlamıştı.
1 Mart 2014 ‘da ise Kunming istasyonunda meydana gelen ve 31 kişinin ölümü ve 141 kişinin yaralanmasıyla sonuçlanan bıçaklı saldırıdan Sincan bölgesindeki aşırı islamcılar suçlandı ve Çin hükümeti tamamiyle bölgedeki varlığını artırdı.
Sincan bölgesinin önemi ise Çin’in Doğu Türkistan olarak kaybetmek istemeyeceği kadar değerli. Sincan doğalgaz, petrol gibi doğal kaynaklardan zengin bir bölge. Aynı zamanda pamuk üretimi de yoğun olarak görülüyor. Coğrafi olarak 5,500 km uluslararası sınıra sahip bölge, Çin’in altıda birini oluşturuyor. Bölge, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi için de önemli bir yer tutuyor.
Sonuç olarak, 24 Kasım ve sonrasında gelişen olaylar, Uygurların sessizliğini ve bu sessizliğin hükümet tarafından nasıl sistematik olarak kazandırıldığını resmediyor. Boş bir kağıt göstermeye bile korkan bir topluluk nasıl yaratılır, bu olaylarca yansıtılıyor.
Kaynakça ve Daha Ayrıntılı bilgi için:
https://time.com/6240747/shanghai-china-protests-zero-covid-fear/
https://www.cfr.org/blog/did-chinas-street-protests-end-harsh-covid-policies
https://edition.cnn.com/2022/11/28/china/china-lockdown-protests-covid-explainer-intl-hnk/index.html
https://www.bbc.com/news/world-asia-china-22278037
https://www.bbc.co.uk/news/extra/85qihtvw6e/the-faces-from-chinas-uyghur-detention-camps
https://www.britannica.com/topic/Uyghur
https://www.bbc.com/news/world-asia-china-29170238
https://www.jstor.org/stable/2667477?seq=2#metadata_info_tab_contents
