Eski ABD Merkez Bankası Başkanı Ben Bernanke, bu yılki Nobel İktisat Ödülüne’ne Chicago Üniversitesi’nden Douglas Diamond ve Washington Üniversitesi’nden Philip Dybvig ile gerçekleştirdiği bankaların ekonomi ve finansal krizlerdeki rolü konusundaki çalışmasıyla layık görüldü.
Resmi olarak Alfred Nobel Anısına İktisadi Bilimler Sveriges Riksbank Ödülü (Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel) olarak bilinen komite, ödül sahiplerinin 1980’lerin başında temelleri atılan çalışmalarının ‘hem ciddi krizlerden, hem de maliyeti yüksek kurtarmalardan kaçınma yeteneğimizi geliştirdiğini’ açıkladı. Bu çalışma modern bankacılık araştırmalarının amaçlarını, bankaların neden var olduklarını, onları krizlerde nasıl daha az savunmasız hale getirebileceğimizi ve banka çöküşlerinin finansal krizleri nasıl şiddetlendirdiğini açıklığa kavuşturuyor. Analizleri finansal piyasaları düzenleme ve finansal krizlerle başa çıkmada büyük pratik önem taşımaktadır.
İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi Genel Sekreteri Hans Ellegren yaptığı açıklamada, 2008’de gerçekleşen Büyük Buhran ile ilgili “O zaman bunu bilmiyorduk, ancak 15 yıl önce dünyanın çoğu yıkıcı bir ekonomik krizin eşiğindeydi. Çoğumuz buna hazırlıksız yakalandık.” ifadelerini kullandı ve bazı akademik ekonomistlerin hem hazırlıklı hem de endişeli olduklarını da ekledi. Komite, ödülü akademik katkılarından daha çok politika yapımındaki rolüyle tanınan bir ekonomiste vererek alışılmadık bir adım attı. Ancak, FED’in 2008 küresel mali krizine ve ardından gelen durgunluğa verdiği yanıtı irdeleyen Bernanke, 1930’ların Büyük Burhan’ına ilişkin analiziyle zaten biliniyordu. O zamanlar alışılmadık olan ekonomi yaklaşımları yalnızca FED’in 2008 krizine verdiği yanıtta değil ama aynı zamanda 2020’de koronavirüs pandemisi etkisini gösterdiğinde daha ciddi bir küresel gerilemeyi engellemek için alınan önlemlerde de “ekonomi politikasının önemli unsurlarını” destekledi.
Ekonominin işlemesi ve büyümesi için tasarrufların yatırımlara yönlendirilmesi gerekir. Ancak burada bir çelişki vardır: Tasarruf sahipleri beklenmedik harcamalar durumunda paralarına anında erişmek isterken, işletmeler ve ev sahipleri borçlarını erken ödemek zorunda kalmayacaklarını bilmelidir. Diamond ve Dybvig, teorilerinde bankaların bu soruna nasıl optimal bir çözüm sunduğunu gösteriyorlar. Bankalar, birçok tasarruf sahibinden mevduat kabul eden aracılar olarak hareket etmektedirler. Bankalar, mevduat yatıranların paralarına diledikleri zaman erişmelerine izin verirken, borç alanlara uzun vadeli krediler de sunabilmektedir. Bu çerçevedeki analizleri, bu iki faaliyetin aksamasıyla bankaların yakın zamanda çöküşleriyle ilgili söylentilere karşı nasıl savunmasız geldiklerini de gösterdi. Bankanın yakın zamanda çökeceğini düşünüp çok sayıda mevduat sahibi aynı anda paralarını çekmek için bankaya koşarlarsa, söylenti kendi kendini gerçekleştiren bir kehanete dönüşebilir (self-fulfilling prophecy), bankaya akın edilir (bank-run) ve banka çöker. Bu tehlikeli dinamikler, devletin mevduat sigortası sağlaması ve bankalara son kredi merci olarak hareket etmesiyle önlenebilir. Bu sayede mevduat sahipleri paralarını bankadan almasa bile, devletten alabileceğinin güvencesine sahip olup bankalara akın etme durumu hafifliyor.
Diamond, bankaların toplumsal açıdan önemli başka bir işlevi nasıl yerine getirdiğini gösterdi. Pek çok mevduat sahibi ve borçlu arasında aracı olan bankalar, borç alanların kredi itibarını değerlendirmek ve kredilerin iyi yatırımlar için kullanılmasını sağlamak için uygun bir kurumlardır. Bernanke, modern tarihin en kötü ekonomik krizi olan 1930’ların Büyük Buhranını analiz etti. Bu analizin dışında, ‘bank-run’ durumunun finansal krizin derinleşmesi ve uzamasında nasıl belirleyici bir faktör olduğunu gösterdi. Bankalar çöktüğünde, borçlular hakkında değerli bilgiler kayboldu ve hızlı bir şekilde yeniden oluşturulamadı ve toplumun tasarrufları üretken yatırımlara kanalize etme isteği böylece ciddi şekilde azaldı.
Diamond, 2008 krizinin sonucunda iyileştirme için uygulanan düzenlemenin sistemi geçmişte olduğundan çok daha az savunmasız bıraktığını söyledi. Son zamanlarda Birleşik Krallık emeklilik fonları etrafındaki çalkantıda görüldüğü gibi, yükselen enflasyonu ele almak için faiz oranlarındaki hızlı küresel artışın “sistemde bazı korkuları tetiklemiş” olabileceğinden bahsetti. Ancak bankalar “iyi durumda” iken, başka alanlarda varlıklar ve yükümlülükler arasında bir uyumsuzluk sorunu ortaya çıkabileceği konusunda uyardı. “Krizler finans sektörünün herhangi bir yerinde ortaya çıkabilir, bunlar mutlaka ticari bankalar olmak zorunda değildir” görüşünü de paylaştı.
İktisat biliminin önemli çalışma alanlarında farklı ve yeni bakış açıları sağlayan bu ekonomistlerin çalışmalarını yakından izlemeye devam etmek yararlı olacaktır.
Kaynaklar:
The Prize in Economic Sciences 2022. NobelPrize.org. Nobel Prize Outreach AB 2022. 14 Ekim 2022. https://www.nobelprize.org/prizes/economic-sciences/2022/summary/
Price, Edward. “Fixing Bank Runs (Sort of) Wins The Nobel Prize.” Financial Times, Financial Times, 10 Ekim. 2022, https://www.ft.com/content/52f3a45f-548c-48de-b0f5-b1dd9f0bb814.
Strauss, Delphine. “Nobel Prize Awarded to Bernanke and 2 Other US-based Economists.” Financial Times, Financial Times, 10 Ekim. 2022, https://www.ft.com/content/0ba55444-f616-4722-9808-954de7c6dc03#post-923d3ab9-202f-47c1-92fd-61996015541d.
Strauss, Delphine. “Ex-Federal Reserve Chair Ben Bernanke wins Nobel Economics Prize for Work on Banks.” Financial Times, Financial Times, 10 Ekim. 2022, https://www.ft.com/content/b1926fc0-f4c6-49fe-a2d3-1745203b32e4.
Refet S. Gürkaynak, “2022 İktisat Nobeli” seminer notları. (11 Ekim 2022, Salı)
