Birkaç dönem önce çoğu Bilkentlinin tanıdığı Hossein Dabir hocamızdan ENG-102 dersini alma şansım oldu. O dönem hocam sayesinde filmlere bakış açım değişti. Bir derste, hiç unutmuyorum, şöyle demişti: ‘Filmlerde gördüğünüz her şey oraya kasten, bir anlam taşıması için konmuştur, ya da mekanlar özellikle ve özenle seçilmiştir, bir çit asla sadece bir çit değildir, bir anlamın yerini tutar’. Bu yaklaşım özellikle bu yazının konusu olan İlkbahar, Yaz, Sonbahar, Kış ve İlkbahar (yön. Ki-duk Kim, 2003) gibi sade filmleri izlerken gözlerimi her detaya açık tutmam gerektiğini anlamamı sağladı. Bu filmde pek fazla diyalog, mekan ya da eşya yok, verilmek istenen mesajı kısıtlı sayıda nesne, söz, renk ve hareket taşıyor, haliyle her detay anlamla örülü, sahneler daima yalın, mesajlar çoğunlukla açık, yönetmen dinlendirici bir sadelik yakalamış.
Filmin internetteki eleştirileri çoğunlukla Budizm ile olan ilişkisi üzerinde durmuş, hatta filme genel olarak bir Budist filmi diyen bile var; bir Budist manastırında geçtiği için neden böyle söyledikleri anlaşılır tabi, ama ben böyle bir yaklaşımı açıkçası doğru bulmuyorum. Budizm, doğu mistisizmi gibi egzotikleştiririrken yabancılaştıran tabirlerden uzak durmak ve filme herhangi bir damga vurmadan açık fikirle izlemek, Budist öğretilerden yararlanırken insanlığı konu edinen ve insanlığa mal edilmiş bir film olarak ele almak bence daha doğru olur.
İzlenmesi gereken bir film olduğunu düşündüğüm için detay vermemeye çalışacağım, aynı zamanda sembolik değeri yüksek olduğu ve tam anlaşılabilmesi için Budizm’e dair bilgi sahibi olmak gerektiği için filmin gerçekten hakkını verecek bir değerlendirme muhtemelen bir master tezine dönüşecektir, ben yalnızca filmi izlerken yardımcı olabilecek birkaç şeye değinmek istiyorum.
Öncelikle filmi izlerken akılda bulundurulması gereken bir temel öğreti insanların daimi olmayan şeylere bağlanmaya meyilli oldukları, ama bağlanılan şeyin geçici doğasından ötürü bu tutumun mutluluk/tatmin getiremeyeceği ve ızdıraba yol açacağıdır. Izdıraptan kurtulmak, her şeydeki hiçliği/anlamsızlığı fark etmek ile başlar.
Başlangıç sahnesi başlı başına bir mesaj veriyor. Etrafında duvarlar olmayan bir kapı açılıyor ve bizi hikayeye davet ediyor. Kapı bir engel oluşturması için orada değil, hiç kimse (ya da hiçbir görüş olarak da düşünebiliriz) dışarda bırakılmıyor, manastırda öğretilen herhangi bir ders de içeriye hapsedilmiyor. Kapı, yalnızca saygı uyandırması için, gelen insana oranın önemli olduğunu ve buna uygun olarak saygılı davranması gerektiğini hatırlatıyor.
Filmde neredeyse diyalog yok, buna rağmen herhangi bir kopukluk oluşmuyor, anlatım olumsuz etkilenmiyor. Bunun sebeplerinden bir tanesi görsel boyutun etkili bir şekilde işlenmesi, kullanılan renkler karakterler ve onların duygu durumlarıyla ilgili çok şey anlatıyor. Mesela keşişlerin kıyafetleri gri renkte, gri uzlaşıyı, uyumu ve duygusallıktan uzaklığı simgeler. Bir sahnede genç keşiş ilaç yapmak için bitki toplarken yanlışlıkla zehirli bir bitki de getiriyor. Zehirli olduğu üzerindeki beyaz bir çizgiden anlaşılıyor, beyaz genellikle saflık, kusursuzluk, masumiyet, iyilik gibi kavramları temsil eder, bu sahnede keşiş aslında oğlana görünüşe aldanmamasını salık veriyor. Filmin ilk kısmı ilkbaharda akşam yanan ışıklar sarı; yeni insanlarla tanıştığı yaz mevsiminde ise ışıklar turuncu oluyor, yakınlaşmaya başladıklarında ise ışıklar yeşile dönüyor. Kışın buzdan yaptığı heykele kırmızı bir mendil yerleştiriyor; kış bittiğinde ve yeniden ilkbahar başladığında ilk sahnede kapılar pembe çiçeklere açılıyor. Bu renkleri bağlam içinde açıklamak filmin heyecanını kaçıracağından son olarak buraya yalnızca ne anlama geldiklerini bırakayım: sarı sabırsızlığı, turuncu sosyalleşmeyi, yeşil yeni başlangıçları, kırmızı kararlılığı pembe ise genel anlamda koşulsuz sevgiyi temsil eder.
