Not: Yazıda kullanılan eserler İngilizcedir, dolayısıyla çevirileri benim tarafımdan yapılmış olup, parantezler içinde yer almaktadır.
Oscar Wilde, dünya çapında estetizm akımının babalarından biri olarak bilinir. Estetizm hakkındaki düşünceleri ve görüşlerinin yanında, estetizmi eserlerinde kullanış biçimi de dünya edebiyatında sıkça tartışılır. Aynı zamanda “estetik hareket” adıyla da bilinen estetizm, “Sanat sanat içindir (L’art pour l’art)” görüşünü savunan bir ideolojidir. Bu akıma göre, sanatın en iyi hali, eserin ön planda olup, sanatçının arkaplanda kaldığı durumdur. Wilde, ünlü romanı The Picture of Dorian Gray‘in (Dorian Gray’in Portresi) önsözünde şöyle söyler: “The artist is the creator of beautiful things. To reveal art and conceal the artist is art’s aim.” (Sanatçı, güzel şeylerin yaratıcısıdır. Sanatın amacı, sanatı ortaya çıkarıp, sanatçıyı gizlemektir.) Özetle, bu akımın takipçileri, sanatın “sanat olmak” dışında hiçbir amacının olmadığını, dolayısıyla sanatın ahlak dersleri vermek veya insanları eğitmek amacıyla kullanılamayacağını savunurlar. Yine aynı önsözde Oscar Wilde, “There is no such thing as a moral or an immoral book. Books are well written or badly written. That is all.” (Ahlaklı veya ahlaksız kitap diye bir şey yoktur. Kitaplar ya iyi ya da kötü yazılmıştır. Bu kadar.) diye belirtir. Oscar Wilde’ın, yine aynı önsözde geçen başka bir alıntısı, kendisinin sanat hakkındaki düşüncelerini kısa ve öz bir biçimde anlatır: “All art is quite useless.” (“Sanat faydasızdır”, veya, “Sanat kullanışsızdır” şeklinde çevrilebilir.) Bu ilk bakışta sanatın varlığına “karşıt” bir söylem gibi görünse de, Wilde’ın asıl demek istediği, sanatın hiçbir amaca hizmet edemeyeceği ve hiçbir hedefinin olmadığı, dolayısıyla kendisinin “faydasız” veya “kullanışsız” olarak nitelendirilebileceğidir. Zira sanatın, “sanat olmak” dışında bir görevi veya amacı bulunmamaktadır ve işte tam da bu yüzden “kullanışsızdır”.
Oscar Wilde’ın sanata dair görüşlerini başka bir açıdan inceleyebilmek için, “The Soul of Man under Socialism” (Sosyalizm ve İnsan Ruhu) adlı denemesine göz atmak isabetli olacaktır. Eserde görülebileceği üzere Wilde, sosyalizmin “bireycilik” ile yakından bağlantılı olduğunu, dolayısıyla sosyalizmin sanata “yol açabileceğini” düşünmektedir. Denemesinin “özel mülk” hakkında konuştuğu bir kısmında Wilde, bu konseptin toplumu nasıl etkilediğinden bahseder ve şöyle der: “…So that man thought that the important thing was to have, and did not know that the important thing is to be. The true perfection of man lies, not in what man has, but in what man is.” (…Böylelikle insan, önemli olanın olmak değil de, sahip olmak olduğunu düşündü. Fakat insanın asıl mükemmeliyeti, insanın sahip olduğunda değil, olduğunda yatar.) Bu alıntıdan da anlaşılabileceği üzere Oscar Wilde’a göre, bir bireyin “sahip olmaya” odaklanması, “olmaktan” uzaklaşmasına sebebiyet vermekte ve bu da kaçınılmaz olarak bir sanatçı için (sanatını yaratması bakımından) büyük bir tehlike teşkil etmektedir. Yani ancak bireyciliğin yükselişiyle, sanat gerçekten “olabilir”.
Sonuç olarak Oscar Wilde; Dante Gabriel Rossetti, Walter Peter ve Edward Burne-Jones gibi birçok önemli sanatçı ile birlikte, estetik hareketin en önemli destekçilerinden olmuştur. Wilde estetizmin, sanatın “olabilmesi” için tek yol olduğuna inanır ve kendi eserlerinde de bu ideolojiye sadık kalır. Sosyalizmin, bizim daha “birey-odaklı” insanlar olabilmemize ve böylelikle daha yaratıcı sanat eserleri üretebilmemize olanak sağladığını savunur. Kendisi, yine The Picture of Dorian Gray’in önsözünde, “No artist desires to prove anything.” (Hiçbir sanatçı herhangi bir şeyi kanıtlamaya uğraşmaz.) diye belirtir ve böylelikle, estetizme bakış açısını çok net bir şekilde ortaya koyar.
Peki ya siz ne düşünüyorsunuz? Sanat, gerçekten de salt sanat için midir? Yoksa güttüğü belli başlı kaygılar var mıdır? Onu toplumdan bağımsız olarak değerlendirebilir miyiz, yoksa sanat sadece “sanat olmak” için mi vardır? Görüşlerinizi yorum olarak belirtebilirsiniz. İyi haftalar!
Kaynakça:
Peter, Walter; Wilde, Oscar. “Art for Art’s Sake.” Arts Education Policy Review, 104:5, 29-31. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10632910309600060
Wilde, Oscar. The Soul of Man under Socialism. https://www.marxists.org/reference/archive/wilde-oscar/soul-man/
